Okres dorastania, ze względu na intensywność zachodzących zmian rozwojowych, w najważniejszych obszarach życia człowieka traktowany jest jako czas sprzyjający sięganiu przez dzieci i młodzież po narkotyki. Wśród dominujących potrzeb tego okresu wyróżnia się potrzebę poznawania, eksperymentowania i doświadczania. Dzieci i młodzież chętnie eksperymentują z różnymi substancjami psychoaktywnymi, jedną z najbardziej popularnych jest marihuana. Modne są również różne mieszanki powodujące doznania „odmiennych stanów świadomości”, środki pobudzające oraz substancje, które pozwalają się zrelaksować. Niezależnie od tego jakie są przyczyny rozpoczęcia przyjmowania narkotyków, wyróżniamy pewne czynniki ryzyka oraz czynniki chroniące, które prowadzą do nadużywania substancji lub chronią przed tym. Do czynników ryzyka zaliczamy między innymi: profil genetyczny, historie alkoholizmu lub nadużywania narkotyków w rodzinie, historia zaburzeń występujących w rodzinie, depresja, brak odpowiedniej relacji z rodzicami, kontakty z rówieśnikami, którzy używają i mają do tego pozytywny stosunek. Natomiast czynnikami chroniącymi są: pozytywne więzi rodzinne, pozytywny odbiór samego siebie i wysoka samoocena, kompetencje społeczne, środowisko szkolne okazujące zainteresowanie i wsparcie. Konsekwencje wynikające z nałogu narkotykowego są związane głównie z niekorzystnym wpływem substancji chemicznych na funkcjonowanie układu nerwowego. W ten sposób dochodzi nie tylko do zaburzeń pamięci, ale także do obniżenia koncentracji i trudności w nauce.
Ze względu na ciągły rozwój technologii i wzrostu znaczenia mediów społecznościowych młodzi ludzie coraz częściej popadają w uzależnienie od Internetu oraz gier komputerowych. Są to tak zwane uzależnienia behawioralne, charakteryzujące się koniecznością wykonywania danych czynności. Pojawia się wewnętrzny przymus lub silne pragnienie rozpoczęcia i jak najdłuższego kontynuowania aktywności. Rodzice i nauczyciele mogą w porę zauważyć, że dziecko zbyt wiele czasu spędza przed komputerem, telefonem, zaniedbuje naukę i relacje z rówieśnikami. Kiedy ulubiona czynność przeradza się w uzależnienie, wówczas dziecko czy nastolatek może odczuwać stres, lęk, napięcie, niepokój, złość, przemijającą euforię, poczucie beznadziejności i pustki. Młodzi ludzie tracą kontrolę nad wykonywaną czynnością. Z biegiem czasu rośnie zapotrzebowanie organizmu, aby uzyskać zadowalający efekt, czyli tak zwana tolerancja.
Profilaktyka uzależnień dzieci i młodzieży nie powinna ograniczać się tylko do uświadamiania zagrożeń wynikających ze stosowania substancji psychoaktywnych czy nałogów behawioralnych, ale koncentrować się również na wzmacnianiu poczucia wartości młodych osób i minimalizowaniu czynników ryzyka. Częste rozmowy z dzieckiem dotyczące aktualnych zainteresowań, marzeń, trudności i obaw, pozwalają na poruszanie trudnych rozmów. Ważne jest docenianie starań, pozytywnych zachowań dziecka oraz unikanie wydawania instrukcji. Dzięki temu budujemy pewność siebie dzieci, zaufanie do własnej intuicji, możemy omówić sposoby na rozwiązanie trudnych sytuacji. Im rodzic ma lepszy kontakt z dzieckiem, tym większa szansa, na zauważenie zmian i niepokojących objawów do których możemy zaliczyć:
- problemy w szkole, wagary
- problemy z koncentracją, pamięcią
- rozdrażnienie, agresja
- nadmierny apetyt/ brak apetytu
- znikanie z domu wartościowych przedmiotów i pieniędzy
- zwężone/rozszerzone źrenice, przekrwione oczy
- zaburzona higiena snu
- oddalenie się od rodziny
Pojedyncze objawy mogą wynikać też z innych trudności, nie ograniczają się tylko do uzależnień. Kiedy niepokoją nas pewne zachowania dziecka warto szukać pomocy u specjalistów.
Karolina Kilijanek
psycholog dziecięcy