Zajęcia ortofoniczne – zajęcia dla dzieci w wieku 7-10 lat
Na całokształt rozwoju dziecka oraz jego powodzenia w szkole w olbrzymiej mierze wpływa mowa. Jest ona atutem w trakcie nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje również możliwość precyzyjnej komunikacji, a także służy jako narzędzie w zdobywaniu informacji.
Zdolność nawiązywania kontaktu z innymi ludźmi, również spoza najbliższego otoczenia jest możliwa dzięki umiejętności mówienia i rozumienia tekstów słownych. Należy jednak pamiętać, że mowa nie jest sprawnością wrodzoną. Człowiek nabywa ją w ciągu swojego życia osobniczego poprzez kontakt z mówiącymi ludźmi.
Zatem prawidłowy rozwój mowy dziecka stanowi podstawę kształtowania się jego rozwoju osobowości, ponieważ dzięki rozumieniu poznaje otaczający go świat, a przez zdolność do słownej komunikacji – mówienia, wyraża swoje spostrzeżenia, uczucia, pragnienia oraz przeżycia.
Wieloletnie obserwacje pedagogiczne wskazują, iż u coraz większej ilości dzieci występują zaburzenia rozwoju mowy, które mogą wskazywać na pojawienie się w późniejszym okresie specyficznych trudności w nauce. Stąd zrodziła się potrzeba udzielania tym dzieciom pomocy terapeutycznej w postaci dodatkowych zajęć ortofonicznych.
Czym są zatem zajęcia ortofoniczne?
Ortofonia zgodnie z definicją podaną przez B. Toczyską to „dział językoznawstwa i logopedii artystycznej, zajmujący się ustalaniem zasad poprawnej wymowy”.
Ćwiczenia ortofoniczne mają za zadanie doskonalić i usprawniać wymowę tak, aby była zgodna z ustalonymi zasadami. W przypadku dzieci młodszych, ćwiczenia te mają na celu kształtowanie prawidłowej wymowy oraz zapobieganie powstawaniu zaburzeń artykulacyjnych. Starszym dzieci, które opanowały mowę w pełni pomagają udoskonalać umiejętność komunikacji interpersonalnej, rozwijać ciekawość świata i eliminować możliwe problemy w nauce.
Zajęcia/ćwiczenia ortofoniczne mają na celu zapobieganie lub poprawę:
- wad wymowy
- trudności w oddychaniu
- trudności w wydobywaniu głosu
- zaburzeń słuchu
- ograniczonej sprawności ruchowej aparatu mowy.
Ponad to, stymulują i kształtują rozwój mowy, wszechstronnie rozwijają oraz korygują zaburzenia funkcji: językowych, ruchowych, emocjonalnych, społecznych i intelektualnych. Rozbudzają ciekawość aktywnością słowną, pomagają zdobyć umiejętności poprawnej wymowy i wykorzystać je w mowie spontanicznej, rozwijają również orientację w schemacie swojego ciała, słuch muzyczny i percepcję słuchową.
Współczesna literatura wyróżnia dwa rodzaje ćwiczeń ortofonicznych. Pierwszy z nich to ćwiczenia wstępne, które nazywane są również przygotowującymi, do których zaliczamy: ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, logorytmiczne, słuchowe oraz ćwiczenia usprawniające narządy mowy. Drugim rodzajem ćwiczeń ortofonicznych są ćwiczenia bezpośrednio związane z procesem mówienia, czyli ćwiczenia artykulacyjne.
I ćwiczenia wstępne:
- Ćwiczenia oddechowe – są bardzo istotne, gdyż czynność mowy jest nieodłącznie związana z oddychaniem. Podstawowym celem tych ćwiczeń jest nauka różnicowania fazy wdechowej i wydechowej, jak również przedłużenie fazy wydechowej.
- Ćwiczenia fonacyjne – mają na celu ustawianie prawidłowej emocji głosu, dziecko dzięki nim uczy się jak właściwie posługiwać się głosem.
- Ćwiczenia logorytmiczne – inaczej ćwiczenia muzyczno – ruchowe i słowno – ruchowe, których składnikiem wiodącym jest rytm. Kształtują ruchy całego ciała, co ma pośredni wpływ na ruchy narządów mowy oraz kształcenie poczucia rytmu, umożliwiającego prawidłowe stosowanie melodii, akcentu, rytmu.
- Ćwiczenia słuchowe – nadrzędem celem tych ćwiczeń, nazywanych również ćwiczeniami słuchu fonematycznego (mownego), jest zdolność różnicowania głosek oraz umiejętność ich wyodrębniania i scalanie w wyrazy.
- Ćwiczenia usprawniające narządy mowy – prawidłowa wymowa możliwa jest dzięki odpowiedniej sprawności ruchomych narządów mowy. Każda głoska potrzebuje innych ruchów, dlatego też tak ważne są ćwiczenia, które usprawniają narządy mowy, pozwalają wyrobić świadomość i celowość określonych ruchów.
- Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy – są kontynuacją ćwiczeń usprawniających ruchy całego ciała, które prowadzone były podczas ćwiczeń logorytmicznych. Początkowo przeprowadzane są ćwiczenia pojedynczych narządów, a dopiero, gdy dziecko opanuje tę umiejętność, przechodzi się do ćwiczeń koordynujących ruchy dwóch narządów.
II ćwiczenia artykulacyjne
- Służą one doskonaleniu poprawnej artykulacji głosek. Związane są bardzo ściśle z procesem mówienia i dzielą się na ćwiczenia artykulacji głosek, ćwiczenia utrwalające i automatyzujące artykulację głosek oraz ćwiczenia różnicowania głosek opozycyjnych.
Ćwiczenia ortofoniczne przeprowadza się ze wszystkimi dziećmi. Gdy rozwój mowy jest prawidłowy, ćwiczenia te będą utrwalały prawidłową artykulację, jeśli opóźniony – będą zapobiegać powstawaniu wad wymowy. W przypadku zaburzeń mowy ćwiczenia są kontynuacją terapii prowadzonej przez logopedę.
Magdalena Pękul,
Logopeda, pedagog specjalny