Nie ulega żadnej wątpliwości, iż problematyka zaburzeń sensorycznych dotyczy zarówno dzieci jak i dorosłych. Wynika to niejako z rozwoju ontogenetycznego człowieka. Nawet terapeutyczne działania w okresie dziecięcym i młodzieńczym pozytywnie ukierunkowujące zachowania naszych wychowanków, mogą nie eliminować a w wielu wypadkach prezentują wtórne i mocniejsze objawy tych problemów w wieku dorosłym.
Znane są przypadki, że osoby dorosłe, które wykazują podstawowe problemy motoryczności, wykazują znaczący spadek koordynacji ruchowej, zborności ruchów, równowagi, których wymiernym efektem jest potykanie się, niepewność ruchów a w ekstremalnych przypadkach upadki. Znamy też takie, osoby, które w hałasie stają się nerwowe, pobudzone i nie są w stanie skoncentrować się na prowadzonej rozmowie, sprawnym jej kontynuowaniu, racjonalnym wypowiadaniem faktów. Można spotkać w środowisku również ludzi dorosłych, którzy są nadpobudliwi ruchowo, nie potrafią usiedzieć w miejscu i potrzebują ekstremalnych doznań. W najbliższym otoczeniu są również osoby wycofane, trzymające się zawsze z boku i nie lubiące większych zbiorowisk. Określamy ich często mianem niezdarnych, dziwnych, tajemniczych i znerwicowanych. Nie staramy zagłębić się w problematykę tych zachowań, tymczasem podłożem takich reakcji mogą być problemy z przetwarzaniem i analizą bodźców sensorycznych.
Wspomnieć należy, iż o zaburzeniach integracji sensorycznej mówimy wówczas, kiedy układ nerwowy nieprawidłowo odbiera i organizuje bodźce sensoryczne oraz niewłaściwie na nie reaguje – emocjonalnie lub ruchowo. Według Ayres (twórczyni metody Integracji Sensorycznej) sprawne działanie systemów zmysłowych jest niezbędne do podejmowania celowych działań i pełnienia ról społecznych, a co za tym idzie każde „zakłócenie” w funkcjonowaniu układu nerwowego, przekładać się będzie na codzienne funkcjonowanie i radzenie sobie z wymaganiami otoczenia.
Zaburzenia integracji sensorycznej zwykle kojarzone są z dziećmi i u nich są rozpoznawane, diagnozowane, standaryzowane. Mogą one jednak mieć swoją wieloletnią genezę i towarzyszyć ludziom od najmłodszych lat, poprzez dorosłe życie aż do późnej starości. Zjawisko to nie ma definitywnej formy zakończenia. Zaburzeń przetwarzania sensorycznego nie definiuje się jako sytuacji o pozytywnym i finalnym końcowym sukcesie. Wraz z wiekiem mogą one jedynie ewoluować i zmieniać formę ekspresji i natężenia. Wiele dzieci z szeroko rozumianymi problemami sensorycznymi, zwłaszcza pozbawione diagnozy i nie podlegające procesom terapeutycznym, stają się w pewnym momencie dorosłymi ludźmi, którzy nadal się z tymi trudnościami spotykają. Są to zjawiska znacząco i destrukcyjnie wpływające na komfort ich życia. Problemem społecznym można nazwać sytuację, w której wiele ludzi nie ma świadomości własnych niedoskonałości motorycznych i mentalnych wynikających z komplikacji sterowania procesami sensorycznymi. Zdefiniowanie tych zjawisk i czynników w sposób dostępny dla najbardziej potrzebujących pomocy jest pośrednio zadaniem również moim i wielu innych terapeutów SI. Przyznać jednak należy, iż indywidualizacja tych procesów wymagająca specyficznych i wielowymiarowych czynników i metod terapeutycznych jest domeną bardzo zdeterminowanych i zaangażowanych w ten rodzaj terapii. Zaburzenia SI dotykają wielu osób, a najbardziej pejoratywnym efektem tego procesu jest brak świadomości poszkodowanych ich istnieniem i negatywnym ich wpływem na sprawność fizyczną i psychiczną. Problem ten generalizuje się oczywiście z czasem. Wraz z wiekiem obniża się sprawność naszego układu nerwowego i procesów przetwarzania sensorycznego związanego z czynnikami optymalnego przewodzenia bodźców. Przypuszczać zatem należy, że niemal każda osoba w podeszłym wieku ma dysfunkcje integracji sensorycznej. „Wyniki badań naukowych sugerują, że wraz z wiekiem spada objętość mózgowia i grubość kory mózgowej oraz pojawiają się ubytki w mielinizacji włókien nerwowych. Skutkuje to obniżeniem sprawności przekaźnictwa nerwowego, a tym samym wrażliwości somatosensorycznej.” (K. Skonieczna – Żydecka i wsp.2019).
Rodzaje zaburzeń integracji sensorycznej u dorosłych
W wieku dorosłym wyróżniamy dokładnie takie same rodzaje zaburzeń przetwarzania sensorycznego, jak u dzieci. Można mówić więc o zaburzeniach:
- różnicowania sensorycznego.
- modulacji sensorycznej,
Zaburzenia różnicowania sensorycznego to trudności w zauważaniu różnic między bodźcami o tej samej modalności: dotykowymi, gdy mamy np. trudności w znalezieniu przedmiotu w torebce albo wzrokowymi, gdy mamy problem np. ze znalezieniem szukanego elementu na półce.
Zaburzenia modulacji sensorycznej polegają na niestandardowej reakcji układu nerwowego do natężenia bodźca: zbyt silnej, zbyt słabej lub w ogóle braku reakcji. W kontekście osób dorosłych na uwagę zasługują zwłaszcza zaburzenia modulacji sensorycznej, czyli najprościej mówiąc trudności w dostosowaniu reakcji do charakteru i intensywności bodźca. Wśród nich największych trudności w codziennym funkcjonowaniu przysparza nadwrażliwość sensoryczna, czyli nadmierne reagowanie na bodźce m.in. dotykowe, słuchowe, wzrokowe, zapachowe. „Dorośli, którzy są nadreaktywni na bodźce środowiskowe zdają się doświadczać codziennego życia w znacząco inny sposób, niż pozostali dorośli. Opisują swoje codzienne doświadczenia jako irytujące, przytłaczające, dezorganizujące, rozpraszające. Spędzają przesadną ilość czasu na radzeniu sobie z własnymi odpowiedziami na bodźce środowiskowe, a sytuacja ta prowadzi do poczucia wyczerpania i często izolacji” (Kinnealey, Oliver, Wilbarger, 1995, Oliver 1990).
Zaburzenia motoryczne to problemy z koordynacją ruchową, koordynacją wzrokowo-ruchową, przestrzenną, kontrolą postawy i równowagi, co skutkuje między innymi nieprawidłową pozycją podczas chodzenia, siedzenia, potykaniem się, oceną pozycji przedmiotów w przestrzeni, korzystaniem z samochodu i innych urządzeń mechanicznych.
Zaburzenia motoryczne na bazie sensorycznej, to jeden z czynników i problemów który chciałbym rozwijać i realizować z osobami dorosłymi. Programy takiej działalności są już uruchamiane w niektórych ośrodkach akademickich. Mają one charakter grupowy ale istnieją również możliwości indywidualizowania tego procesu. Może taki program „Aktywny i zdrowy senior” uda mi się przedstawić i zaproponować do realizacji. (J.Gradek , G Kosiba, M.Majer, 2019)
Do najważniejszych celów programu należy wzmocnienie kompetencji prozdrowotnych, społecznych i zawodowych osób tzw. Trzeciego wieku, poprzez uczestnictwo w zajęcia rekreacyjnych o cechach treningu zdrowotnego oraz udział w wykładach i warsztatach przedstawiających starzenie się jako naturalny proces, na który jednostka ma realny wpływ, modyfikując swój styl życia. W projekcie może być wdrażana idea efektu pomyślnego starzenia się, czyli procesu optymalizacji możliwości zachowania zdrowia ze szczególnym uwzględnieniem terapii zaburzeń sensorycznych osób dorosłych w kontekście utrzymywania wysokiego poziomu sprawności motorycznej.
Aktywność fizyczna realizowana zgodnie z założeniami treningu zdrowotnego w wieku senioralnym nabiera szczególnego znaczenia, nie tylko ze względu na utrzymaniu i poprawie zdrowia, ale także w profilaktyce chorób degeneracyjnych i opóźnianiu zmian inwolucyjnych. Należy podkreślić znaczenie udziału seniorów w różnych formach rekreacji dla nawiązywania i utrzymywania kontaktów społecznych. Niska aktywność fizyczna zwiększa ryzyko: chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu II, otyłości, osteoporozy, niektórych postaci raka, depresji i wielu innych chorób w tym ściśle związanych z zaburzeniami integracji sensorycznej. Aktywność fizyczna jest niezależnym czynnikiem zdrowia, bez możliwości jej substytutowej zamiany. Merytoryczna i praktyczna wartość tego projektu jest oczywiście nierozerwalnie związana z konsekwentnym prowadzeniem terapii SI biorących w nim udział ludzi dorosłych.
Michał Sakowicz
terapeuta Integracji Sensorycznej
Bibliografia:
K. Skonieczna – Żydecka i wsp., Zaburzenia przetwarzania sensorycznego, a jakość życia osób powyżej 50 roku życia. Kwartalnik Integracja Sensoryczna nr 4, 2016
M. Kinnealey i in. Związki między modulacją sensoryczną, a wsparciem społecznym i związaną ze zdrowiem jakością życia. Kwartalnik integracja Sensoryczna nr 4, 2018.
J.Gradek , G Kosiba, M. Majer. Projekt „Aktywny i zdrowy senior” AWF Kraków 2019