Rozwój biologiczny człowieka zwłaszcza dziecka, jest ważnym tematem opracowań naukowych wielu autorów i badaczy tego jakże ważnego aspektu życia. Proces ten winien być pilnie obserwowany, rejestrowany i analizowany przez wychowawców i terapeutów przy znaczącej współpracy praktycznej, werbalnej i merytorycznej z rodzicami. Znajomość przebiegu rozwoju stanowiącego określony kanał wystandaryzowany i zaakceptowany przez naukowców, praktyków i terapeutów jako zespół zjawisk i czynników określających optymalny poziom cech i zdolności młodego organizmu, winien być normą wokół którego można określać pewne odchylenia i zaburzenia. Wczesne rozpoznanie tych odchyleń (diagnoza) stanowi bazę do ich korygowania, minimalizowania i poszukiwania dróg ewentualnego optymalizowania i przywracania jak najbliżej biologicznemu modelowi. Bardzo ważną w tej skomplikowanej rzeczywistości jest terapia SI.(2). Nie ukrywam, że zawiera ona w sobie wiele ważnych i niezbędnych dla prowadzenia tej działalności czynników. Każdy ma swoją określoną, specyficzną i niezbędną w końcowym efekcie siłę oddziaływania. Oczywiście nie można standaryzować ich roli każdy jest ważny. Jednak z racji swoich indywidualnych doświadczeń związanych z ruchem, jego strukturą, postaram się przedstawić ważną role terapeutyczną tego czynnika, bo w kompozycji z innymi elementami stanowi on fundament mojej pracy zwłaszcza z najmłodszymi dziećmi.
INTEGRACJA SENSORYCZNA (SI), za twórczynią której uznaje się A. Ayers jest to proces w którym mózg otrzymane sygnały ze wszystkich zmysłów, rozpoznając je, interpretując, syntetyzując ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami, odpowiada adekwatną reakcją całego organizmu. Innymi słowy Integracja Sensoryczna to proces w którym następuje systemowe organizowanie dostarczanych do naszego mózgu wrażeń sensorycznych tak, aby mogły być wykorzystane w ukierunkowanym działaniu, czyli w reakcjach adaptacyjnych, służących do wykonania określonych czynności w celu optymalnego sterowania ciałem. Zaburzenia w prawidłowym przebiegu, odbiorze i integrowaniu bodźców zmysłowych będą implikować dysfunkcje w rozwoju poznawczym, motorycznym oraz osobowościowym dziecka.(1)
Proces integracji sensorycznej zaczyna się od pierwszych tygodni życia płodowego i najbardziej widoczny i ekspansywny jest do końca wieku przedszkolnego. Z rozwojem integracji sensorycznej wiąże się cały wieloaspektowy proces funkcjonowania człowieka. Podstawowe znaczenie dla rozwoju integracji zmysłowej ma funkcjonowanie trzech układów odbierających i analizujących informacje związane z ciałem, są to – układ przedsionkowy, układ proprioreceptywny i układ dotykowy.
Przyczyną generowania problemów w nauce, rozwoju lub zachowaniu może być zaburzona integracja sensoryczna. Dotyka ona wiele dzieci. Istnieją znaczące czynniki wskazujące na dysfunkcje procesów integracji sensorycznej, której widocznymi elementami mogą być jednorodne lub wieloaspektowe zaburzenia. Do najważniejszych zaliczyć można: nadmierną wrażliwość na bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe oraz ruch. Może się ona objawiać takimi zaburzeniami zachowania jak: rozdrażnienie, wycofywanie się w wyniku dotknięcia, unikanie określonych rodzajów ubrań lub jedzenia, zwiększona podatność na rozpraszanie lub lęk podczas tradycyjnych zabaw, niezborność ruchowa,
Jedną z bardziej charakterystycznych i uciążliwych dysfunkcji rozwijającego się młodego organizmu dziecka jest problem z koordynacją ruchową.
Koordynacja ruchowa integruje i stymuluje wykorzystanie podstawowych zdolności motorycznych jakimi są siła i szybkość, określa możliwości do wykonywania złożonych przestrzennie i czasowo ruchów, przestawia się z jednych zadań ruchowych na inne, jak również determinuje rozwiązywanie nowych, nieoczekiwanie pojawiających się sytuacji ruchowych. Literatura przedmiotu wymienia następujące koordynacyjne zdolności motoryczne: zdolność kinestetycznego różnicowania, orientacji czasowo-przestrzennej, zdolność zachowania równowagi, zdolność rytmizacji ruchów, zdolność szybkiej reakcji motorycznej, zdolność sprzężenia ruchów, zdolność dostosowania motorycznego, zdolność wysokiej częstotliwości ruchów. Wymienione zdolności formują się w trzech kompleksach: motoryczne uczenie się, sterowanie ruchem oraz adaptacji motorycznej (3). Inni autorzy zaliczają do nich zdolności takie jak: czas reakcji prostej i złożonej, zdolność orientacji przestrzennej, zdolność adaptacji motorycznej, zdolność uczenia się ruchów (4).
Wszystkie przedstawione powyżej zdolności koordynacyjne generują w sobie potencjał do kreowania prostych i skomplikowanych czynności ruchowych, w których dysfunkcja jednego z ogniw implikuje poważne i mniej uciążliwe zjawiska wyrażające się określonymi zachowaniami dzieci. Optymalizowanie równowagi statycznej i dynamicznej poprzez dostosowywania błędnika do szybkiej reakcji, proporcjonalne kształtowanie siły mięśni poszczególnych organów ciała dla możliwości niskiego prowadzenia środka ciężkości ciała dziecka (umiejscowionego w obrębie linii pasa biodrowego), doskonalenie czucia prioprioreceptywnego dla komfortowego kształtowania czucia głębokiego, optymalizowanie koordynacji wzrokowo-ruchowej precyzującej m.in. przemieszczanie i układanie przedmiotów w przestrzeni to część z wielu czynników i komponentów całego zbioru zdolności koordynacyjnych, których poziom decyduje o prawidłowej sprawności motorycznej dzieci w najmłodszym okresie ich rozwoju.
Będąc specjalistą od korekcji wad postawy, równolegle z terapią SI staram się również stosować w ćwiczeniach ruchowych czynności kompensacyjne i ograniczające dysfunkcje kręgosłupa w pozycjach izolowanych, symetrycznie stymulować korektę postawy.
Dysharmonia funkcjonowania wymienionych powyżej elementów jest potencjalnie jednym z wielu wielkich moich wyzwań i tworzeniem terapeutycznych dróg pomocy dla podopiecznych szczególnie w okresie poniemowlęcym i przedszkolnym.
Bibliografia:
- Ayres A.J.; Dziecko a integracja sensoryczna. Harmonia Universalis, Gdańsk 2018
- Przyrowski Z., Podstawy Diagnozy i Terapii Integracji Sensorycznej. w: Podstawy diagnostyki i rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej pod red. prof. Czesława Szmigla. Wydawnictwo AWF, Kraków 2001.
- Raczek J., Mynarski W., Ljach W.. Kształtowanie i diagnozowanie koordynacyjnych zdolności motorycznych. AWF Katowice. 2003
- Szopa J., Mleczko E., Żak S. Podstawy antropomotoryki. PWN Kraków. 2000.
Michał Sakowicz
terapeuta Integracji Sensorycznej